Dit artikel verscheen 13 september 2017 op De Correspondent
Sinds april schrijf ik over vrouwen in de muziekwereld. Dat ze ondervertegenwoordigd zijn, dat dat komt door ongelijke kansen. Maar wat kunnen we daaraan doen?
13. 17. 14. Dat zijn dit jaar de percentages vrouwelijke artiesten op respectievelijk Pinkpop, Best Kept Secret en Lowlands.
In april schreef ik mijn eerste verhaal over ondervertegenwoordiging van vrouwen in de muziekwereld. Ik turfde de man-vrouwverhoudingen op Pinkpop en 3FM. Die waren zo scheef, dat ik sindsdien onderzoek wat daarachter zit.
Meer media volgden. Zo interviewde NRC Handelsblad Roosmarijn Reijmer van 3FM over de ondervertegenwoordiging van vrouwen op de radio. Korte tijd later kregen twee vrouwen hun eigen 3FM-programma’s.
Ook op festivals barstte de discussie los: kort na mijn stuk over Pinkpop erkende het festival Welcome to the Village dat de verhoudingen bij hen te scheef zijn en organiseerde het een panelgesprek over de oorzaken en mogelijke oplossingen.
Oftewel: hoe komt het en wat kunnen we eraan doen? Vragen die ook mij sinds april bezighouden. Maar de laatste tijd dringt zich nog een vraag bij me op: waarom duurde het zo lang voordat ikzelf het probleem zag? Het antwoord helpt te begrijpen waarom deze ongelijkheid zo hardnekkig standhoudt.
Ik nam het probleem niet serieus
Sinds mijn eerste open podium als singer-songwriter wist ik dat muziek mijn roeping was. Al snel trad ik niet alleen op, maar organiseerde ik ook muziekavonden en interviewde ik artiesten op de radio.
Ik moet toegeven: toen het erop aankwam, nam ook ik haar niet serieus
Toen een vriendin me vijf jaar geleden vertelde dat ze als vrouwelijke artiest moeilijker een plek vond in de muziekwereld, luisterde ik niet. Ironisch, want een van haar problemen was dat ze niet serieus werd genomen door sommige van haar mannelijke collega’s. Producers, collega’s en door mannen gedomineerde jury’s vonden haar wel leuk, maar wilden het niet met haar over de inhoud hebben.
Wat zij beschreef komt overeen met verhalen van heel veel vrouwelijke artiesten die ik sindsdien sprak. En ik moet toegeven: toen het erop aankwam, nam ook ik haar niet serieus.
Verder kijken dan jezelf
Dit jaar werd ik opnieuw benaderd door een vrouwelijke artiest. In februari vroeg singer-songwriter Celine Cairo mij of ik weleens onderzoek had gedaan naar de ondervertegenwoordiging van vrouwen op de Nederlandse radio. Zij had wél mijn volle aandacht.
Want kort daarvoor las ik een studie naar diversiteit in de Britse muziekindustrie. Daaruit bleek dat onderaan de ladder, onder de stagiairs en beginnende werknemers, maar liefst 60 procent vrouw is, terwijl dat bij de hoogste rangen nog maar 38 procent is. Ergens op de ladder verliest de industrie een deel van haar talenten, haar diversiteit en daarmee haar rijkheid aan perspectieven.
Waarom kon mijn omgeving me niet wakker schudden, maar een studie in het Verenigd Koninkrijk wel?
Soms moet het van buitenaf komen. Deze maand is het tien jaar geleden dat ik culturele antropologie ging studeren. Antropologie draait om hoe andere culturen werken, maar het mooiste eraan vind ik dat je, door te leren hoe mensen elders leven, inziet dat er niets vanzelfsprekend is aan hoe we dingen hier doen.
Wat ik leerde
Dus ik ging tellen. Waar het Britse onderzoek zich richtte op de vertegenwoordiging van vrouwen in de industrie – onder meer labelmensen en muziekuitgevers – was ik in de eerste plaats benieuwd naar de verhoudingen onder artiesten. Met datajournalist Dimitri Tokmetzis ontdekte ik dat die op de Nederlandse radio schever waren dan ik ooit had vermoed.
Op festivals waren de cijfers nog extremer. Sinds het jaar 2000 had Pinkpop slechts 1,7 procent vrouwelijke headliners. 17, oké, maar 1,7?
Hoe is dit mogelijk? Sommige mensen, met name op sociale media, opperden dat vrouwen minder ambitieus zijn, minder technisch of zelfs minder muzikaal.
Ik kwam tot een andere conclusie: we groeien op met meer vooroordelen dan we doorhebben. Door die vooroordelen gaan minder vrouwen de muziek in, en moeten vrouwen die dat wel doen meer obstakels overwinnen.
Van kinds af aan leren we gitaren te associëren met jongens. Ook is ons begrip van wat een artiest is, verbonden aan ons begrip van mannelijkheid. De archetypische artiest plaatst zijn roeping boven alles, zelfs zijn gezin. Dat staat haaks op de – nog steeds – heersende norm van een vrouw als multitasker, die werk en gezin behendig combineert.
De meeste mensen die mij zeggen dat vrouwen minder ambitieus of grensverleggend zijn, komen van buiten de muziek
Het is ook aangetoond dat we mannen sneller als creatief genie zien. En dat we eigenschappen die we aan zo’n genie verbinden – zelfpromotie, onvoorspelbaarheid, asociaal gedrag – eerder pikken van mannen dan van vrouwen.
Kijk naar Pete Doherty en Amy Winehouse. Twee Britse popsterren van dezelfde generatie, allebei drugsverslaafd. Terwijl Doherty werd geportretteerd als heldhaftig, werd Winehouse weggezet als tragisch.
Het lastige van associaties is dat ze vaak onbewust zijn. De programmeur die zegt alleen op kwaliteit te letten liegt waarschijnlijk niet, maar heeft wel ongelijk. Ik wijs weleens op de studie uit 1997, waaruit blijkt dat orkesten meer vrouwen aannemen als er blinde audities worden gehouden. Als ze de muziek zonder gender ervaren, vinden ze haar beter.
Het ligt trouwens niet alleen aan de muziekwereld zelf. De meeste mensen die mij zeggen dat vrouwen minder ambitieus of grensverleggend zijn, komen van buiten de muziek. Dat laat zien dat de ongelijkheid op Pinkpop en 3FM een manifestatie is van een breder probleem.
De muziekwereld als inspiratiebron
Dus laat de muziekwereld als voorbeeld dienen. Niet alleen van wat er misgaat, maar ook van hoe het beter kan. Onderzoek laat zien: rolmodellen zijn heel erg belangrijk. Voorbeelden doen jonge talenten een elektrische gitaar oppakken, doen potentiële popsterren geloven dat ze op het podium thuishoren.
Vrouwen die ik spreek bevestigen het belang van rolmodellen. En het blijkt ook uit mijn eigen ervaring. Ik heb jaren gedroomd van een podium in het publieke debat, om te discussiëren over zaken die me aan het hart gaan. Toch voelde het ergens alsof dat niet mijn plek was. Waarom wist ik niet.
Ik onderschatte het belang van voorbeelden. Journalisten in de krant en experts op tv waren bijna allemaal wit. Uiteindelijk sloeg mijn gevoel in één klap om, toen ik Quinsy Gario bij Pauw & Witteman zag. Sindsdien twijfel ik niet of ik het recht heb om inzichten te delen.
Geef vrouwen het podium dat ze verdienen
Dus als de muziekwereld het voortouw wil nemen in het creëren van gelijke kansen, is één maatregel essentieel: er moeten rolmodellen op het podium.
Een voorbeeld van hoe je dat niet doet: in 2015 staat Zara Larsson op Zwedens grootste popfestival. Ze heeft drie nummer 1-hits in Zweden en is er de meest gestreamde artiest. Toch moet ze ’s middags optreden en staat ze niet op de festivalposter. Wie staan daar wel op? Negen, uitsluitend mannelijke, acts. Wat een gemiste kans om potentiële popsterren van de toekomst een voorbeeld te geven.
Dat doet Welcome to the Village toch beter. Toen dat festival in het voorjaar erkende dat de verhoudingen te scheef zijn, wachtte de programmeur met het boeken van de laatste acts. Hij kreeg bijna alleen mannelijke artiesten aangeboden, en wilde uitzoeken of er geen gelijkwaardig vrouwelijk talent was. In de laatste maanden vond hij nog opvallend veel sterke vrouwelijke artiesten.
Sommigen zouden dat voortrekkerij noemen. Ik niet. Welcome to the Village probeerde juist te compenseren voor het feit dat mannen naar voren worden geschoven. Als meer festivals die vrouwelijke acts vinden, kunnen deze vrouwen zich bovendien verder ontwikkelen op het podium. Zo krijgt Pinkpop op een dag misschien meer dan 1,7 procent vrouwelijke headliners.
Dit is geen nieuwe gedachte. Sommige boekers, programmeurs en muziekjournalisten zijn hier al lang mee bezig. Maar voor iedereen die, zoals ik, wat langer nodig heeft gehad om zich er bewust van te worden, bij deze de oproep: geef vrouwen het podium dat ze verdienen.